รางวัลโนเบลคืออะไร เหตุใดจึงมีความสำคัญระดับโลก ?

5 ตุลาคม 2023

ตลอดสัปดาห์นี้และในวันจันทร์ที่ 9 ต.ค. จะมีการประกาศผลรางวัลโนเบล (Nobel Prize) ประจำปี 2023 รวมทั้งสิ้น 6 รางวัล ที่กรุงสตอล์กโฮล์มของสวีเดน และที่กรุงออสโลของนอร์เวย์

รางวัลโนเบลคืออะไร เหตุใดจึงมีความสำคัญระดับโลก ? บีบีซีชวนค้นหาคำตอบถึงที่มาของรางวัลอันทรงเกียรติ ที่มอบให้แก่ผู้มีคุณูปการต่อมนุษยชาติในด้านต่าง ๆ ติดต่อกันมานานกว่าร้อยปี

รางวัลโนเบลทั้ง 6 สาขา ได้แก่อะไรบ้าง

ในแต่ละปีจะมีการมอบรางวัลโนเบลทั้งสิ้น 6 รางวัล ให้แก่ผู้ทำคุณประโยชน์ต่อแวดวงวิทยาศาสตร์และสังคมโลก โดยแบ่งเป็นรางวัลโนเบลสาขาสรีรวิทยาหรือการแพทย์, ฟิสิกส์, เคมี, วรรณกรรม, สันติภาพ, และรางวัลที่ระลึกถึงอัลเฟรด โนเบลในสาขาเศรษฐอัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ นักวิทยาศาสตร์ชื่อก้องโลกผู้คิดค้นทฤษฎีสัมพัทธภาพ เคยได้รับรางวัลโนเบลสาขาฟิสิกส์ในปี 1921 จากผลงานว่าด้วยปรากฏการณ์โฟโตอิเล็กทริก (photoelectric effect) ส่วนเจ้าของรางวัลโนเบลที่อายุน้อยที่สุดได้แก่ มาลาลา ยูซาฟไซ ซึ่งได้รับรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพเมื่อมีอายุเพียง 17 ปี (2014) และผู้พิชิตรางวัลโนเบลที่มีอาวุโสสูงสุดได้แก่ จอห์น บี กู๊ดอีนัฟ ซึ่งได้รับรางวัลโนเบลสาขาเคมีเมื่อมีอายุได้ 97 ปี (2019) ทั้งนี้รางวัลโนเบลจะไม่มอบให้แก่ผู้ที่เสียชีวิตไปแล้ว

ฌอง ปอล-ซาร์ตร์ นักเขียนและนักปรัชญาชาวฝรั่งเศส และ เล ดึ๊ก ทอ นักการเมืองเวียดนาม ปฏิเสธที่จะรับรางวัลโนเบลในปี 1964 และ 1973 ตามลำดับ ทั้งยังมีผู้ได้รับรางวัลอีก 4 คน ที่ถูกรัฐบาลของประเทศตนบังคับให้ปฏิเสธรางวัลระดับโลกนี้

เมื่อปี 2016 เกิดเหตุการณ์ที่ บ็อบ ดีแลน นักร้องและนักแต่งเพลงชาวอเมริกัน มีท่าทีลังเลว่าจะยอมรับรางวัลโนเบลสาขาวรรณกรรมดีหรือไม่ แต่ในที่สุดเขาก็ได้ขึ้นบรรยายสาธารณะตามเงื่อนไขการรับรางวัล ในเดือนมิ.ย. ปี 2017

ผู้ชนะเอาเงินรางวัลไปทำอะไรกันบ้าง

มารี และปิแอร์ คูรี สองสามีภรรยานักวิทยาศาสตร์ นำเงินที่ได้จากรางวัลโนเบลสาขาฟิสิกส์ในปี 1903 ไปเป็นทุนเพื่อการค้นคว้าวิจัยเพิ่มเติม ส่วนจอห์น แมเทอร์ เจ้าของรางวัลโนเบลสาขาฟิสิกส์ปี 2006 บริจาคเงินทั้งหมดเข้ามูลนิธิของตนเอง

เมื่อปี 1993 โรเบิร์ต ชาร์ป นักชีวเคมีชาวอังกฤษ ใช้เงินที่ได้จากรางวัลโนเบลสาขาการแพทย์ สร้างสนามกีฬาโครเกต์ ส่วนฟิลิป ชาร์ป นักพันธุศาสตร์ชาวอเมริกันผู้ร่วมรับรางวัลในสาขาเดียวกัน ได้ซื้อบ้านโบราณแบบยุคสหพันธรัฐ ที่มีอายุเก่าแก่กว่า 100 ปี

เมื่อปี 2001 เซอร์พอล เนิร์ส เจ้าของรางวัลโนเบลสาขาการแพทย์ ซื้อมอเตอร์ไซค์ยี่ห้อหรูราคาแพงมาขับขี่ ส่วนในปี 2006 ออร์ฮาน ปามุก ผู้พิชิตรางวัลโนเบลสาขาวรรณกรรมชาวตุรกี ใช้เงินที่ได้สร้างพิพิธภัณฑ์ในนครอิสตันบูล

ล่าสุด ดมิทรี มูราตอฟ บรรณาธิการใหญ่หนังสือพิมพ์ Novaya Gazeta สื่อเสรีภาษารัสเซีย ได้จัดประมูลเหรียญรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพที่เขาได้มา และนำเงิน 103.5 ล้านดอลลาร์สหรัฐฯ จากการประมูล ไปช่วยเหลือเด็กชาวยูเครนที่ต้องพลัดพรากจากถิ่นที่อยู่อาศัยเพราะสงครามศาสตร์ ซึ่งจัดมอบโดยธนาคารแห่งประเทศสวีเดน (Sveriges Riksbank)

ผู้ที่ได้รับรางวัลจะต้อง “เป็นบุคคลผู้มีคุณูปการอย่างใหญ่หลวงที่สุดต่อมนุษยชาติ ในรอบ 12 เดือนที่ผ่านมา” ซึ่งข้อกำหนดนี้เป็นไปตามที่อัลเฟรด โนเบล นักวิทยาศาสตร์และนักธุรกิจผู้มั่งคั่งชาวสวีเดน ผู้ก่อตั้งกองทุนรางวัลโนเบล ได้ระบุเอาไว้ในพินัยกรรมของเขา

สำหรับคุณสมบัติของผู้ที่จะได้รับรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพนั้น “จะต้องเป็นบุคคลผู้ทำคุณประโยชน์มากที่สุดหรือดีที่สุด เพื่อพัฒนาความเป็นมิตรไมตรีระหว่างชาติต่าง ๆ รณรงค์ให้ยุบเลิกหรือลดระดับกำลังทหารประจำการ รวมทั้งส่งเสริมและก่อตั้งกระบวนการความร่วมมือเพื่อสันติภาพ”

กล่าวกันว่า อัลเฟรด โนเบล ผู้ประดิษฐ์คิดค้นไดนาไมต์ซึ่งใช้ในการทำเหมืองแร่และการผลิตอาวุธสงครามจนร่ำรวย ได้มอบเงินส่วนใหญ่จากกองมรดกของเขาให้เป็นทุน เพื่อใช้ดอกผลของมันมามอบเป็นรางวัลโนเบลในทุกปี เนื่องจากเขาถูกสื่อมวลชนในยุคปลายศตวรรษที่ 19 ขนานนามว่าเป็น “พ่อค้าความตาย” ทำให้เขาต้องการปรับเปลี่ยนภาพลักษณ์ของตนเอง โดยทำให้ชื่อ “โนเบล” เชื่อมโยงกับสันติภาพและความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์มากขึ้น

มีการมอบรางวัลโนเบลครั้งแรกในปี 1901 โดยจัดมอบใน 5 สาขาทางวิทยาศาสตร์ วรรณกรรม และสันติภาพ ต่อมาในปี 1968 ธนาคารกลางของสวีเดนจึงได้จัดมอบรางวัลสาขาเศรษฐศาสตร์เพิ่มขึ้นอีกรางวัลหนึ่ง

คำบรรยายภาพ,
อัลเฟรด โนเบล ใช้ความมั่งคั่งเกือบทั้งหมด เพื่อจัดทำรางวัลนี้

เว็บไซต์ Nobelpeace.org ระบุว่า ในระหว่างปี 1901-2022 มีการมอบรางวัลโนเบลจำนวน 615 รางวัล ให้กับบุคคลและองค์กรต่าง ๆ รวม 989 ราย โดยมีบางคนได้รับรางวัลโนเบลมากกว่า 1 ครั้ง ทำให้มีผู้ได้รับรางวัลทั้งสิ้น 954 คน และอีก 27 องค์กรด้วยกัน

รางวัลโนเบลได้มอบให้แก่สตรีถึง 63 ครั้ง โดยมารี คูรี นักวิทยาศาสตร์ชาวฝรั่งเศส ถือเป็นสตรีเพียงผู้เดียวที่ได้รับรางวัลโนเบล 2 ครั้ง ในสาขาฟิสิกส์และเคมี เมื่อปี 1903 และปี 1911 ตามลำดับ ซึ่งหมายความว่ามีผู้หญิงทั้งหมด 62 คน ที่เคยได้รับรางวัลโนเบล

รางวัลโนเบลตัดสินกันอย่างไร

บุคคลในแวดวงวิชาการ, ศาสตราจารย์ในมหาวิทยาลัย, นักวิทยาศาสตร์, เจ้าของรางวัลโนเบลในอดีต, และบุคคลทั่วไปสามารถเสนอชื่อผู้เข้าชิงรางวัลในแต่ละปีได้ แต่ตามกฎของมูลนิธิรางวัลโนเบลแล้ว บุคคลที่เข้าข่ายจะไม่สามารถเสนอชื่อของตนเอง ส่วนรายชื่อของผู้เข้าชิงรางวัลในรอบสุดท้ายนั้นจะไม่ถูกเผยแพร่ จนกว่าเวลาจะล่วงผ่านไปอย่างน้อย 50 ปีเสียก่อน

รางวัลโนเบลแต่ละรางวัล สามารถมีผู้ชนะร่วมกันได้ไม่เกิน 3 คนในแต่ละปี โดยผู้พิชิตรางวัลโนเบลจะมีชื่อเรียกเป็นการเฉพาะในภาษาอังกฤษว่า “ลอเรียตส์” (laureates) หมายถึงผู้สวมพวงหรีดใบกระวาน ซึ่งเป็นสิ่งที่มอบให้แก่ผู้ชนะในการแข่งขันต่าง ๆ ในสมัยกรีกโบราณ

ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง มีการงดเว้นไม่ได้ตัดสินและจัดมอบรางวัลโนเบลไปหลายครั้ง โดยกฎของมูลนิธิรางวัลโนเบลระบุไว้ว่า หากในปีใดไม่มีผู้สมควรได้รับรางวัล ก็ให้งดเว้นการมอบรางวัลและเก็บเงินรางวัลไว้สำหรับปีต่อไป

ในแต่ละปีรางวัลโนเบลในสาขาทางวิทยาศาสตร์ รวมทั้งสาขาวรรณกรรมและเศรษฐศาสตร์ จะมีการจัดตั้งคณะกรรมการตัดสิน รวมทั้งดำเนินการประกาศผลและจัดพิธีมอบรางวัลในกรุงสตอล์กโฮล์มของสวีเดน ส่วนรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพจะมีคณะกรรมการอีกชุดในกรุงออสโลของนอร์เวย์เป็นผู้รับผิดชอบ โดยคณะกรรมการจำนวน 5 คนนี้ ได้รับการแต่งตั้งจากรัฐสภาของนอร์เวย์

ผู้ชนะจะได้รับรางวัลอะไรบ้าง

ผู้พิชิตรางวัลโนเบลในแต่ละสาขา จะได้รับประกาศณียบัตรซึ่งมีการออกแบบตกแต่งเป็นพิเศษ เสมือนกับเป็นงานศิลปะที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัว นอกจากนี้พวกเขาจะได้รับเหรียญรางวัล ซึ่งมีการออกแบบแตกต่างกันไปในแต่ละปี ทั้งยังได้รับเงินรางวัล 10 ล้านโครนสวีเดน หรือราว 37 ล้านบาท ซึ่งสามารถแบ่งปันกันระหว่างผู้ชนะที่มีจำนวนมากกว่าหนึ่งคนขึ้นไป โดยมีเงื่อนไขว่าผู้ได้รับรางวัลต้องทำการบรรยายสาธารณะหนึ่งครั้งด้วย

พิธีมอบรางวัลโนเบลอย่างเป็นทางการ จะมีขึ้นในวันที่ 10 ธันวาคม ของทุกปี เนื่องจากเป็นวันครบรอบมรณกรรมของอัลเฟรด โนเบล ผู้ก่อตั้งรางวัลนี้

คนดังที่ได้รับรางวัลโนเบลมีใครบ้าง

คำบรรยายภาพ,
มาลาลา ยูซาฟไซ ซึ่งได้รับรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพเมื่อมีอายุเพียง 17 ปี (2014)

ในปี 2009 อดีตประธานาธิบดี บารัก โอบามา ของสหรัฐฯ ได้รับรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพจาก “ความพยายามอันยิ่งยวดที่จะเสริมความแข็งแกร่งให้การทูตระหว่างประเทศ และสร้างความร่วมมือระหว่างผู้คนทั้งหลาย”

อดีตประธานาธิบดีโอบามากล่าวว่า เขารู้สึก “ประหลาดใจและเป็นเกียรติอย่างไม่คาดฝัน” แต่ก็ให้คำมั่นว่าจะใช้รางวัลเป็นสิ่งกระตุ้นเตือนให้ลงมือทำงานเพื่อสันติภาพ แม้จะมีเสียงวิพากษ์วิจารณ์ว่าเขาไม่สมควรได้รับรางวัลนี้ เพราะเพิ่งเข้าดำรงตำแหน่งผู้นำได้ไม่นาน ก่อนที่คณะกรรมการรางวัลโนเบลจะปิดรับการเสนอชื่อในปีนั้น

บุคคลและองค์กรที่มีชื่อเสียงซึ่งเคยได้รับรางวัลโนเบลยังได้แก่ อดีตประธานาธิบดี จิมมี คาร์เตอร์ ของสหรัฐฯ (2002), สหภาพยุโรป (2012), องค์การสหประชาชาติและโคฟี อันนัน เลขาธิการใหญ่ (2001), แม่ชีเทเรซา นักบุญแห่งกัลกัตตา (1979)

อัลเบิร์ต ไอน์สไตน์ นักวิทยาศาสตร์ชื่อก้องโลกผู้คิดค้นทฤษฎีสัมพัทธภาพ เคยได้รับรางวัลโนเบลสาขาฟิสิกส์ในปี 1921 จากผลงานว่าด้วยปรากฏการณ์โฟโตอิเล็กทริก (photoelectric effect) ส่วนเจ้าของรางวัลโนเบลที่อายุน้อยที่สุดได้แก่ มาลาลา ยูซาฟไซ ซึ่งได้รับรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพเมื่อมีอายุเพียง 17 ปี (2014) และผู้พิชิตรางวัลโนเบลที่มีอาวุโสสูงสุดได้แก่ จอห์น บี กู๊ดอีนัฟ ซึ่งได้รับรางวัลโนเบลสาขาเคมีเมื่อมีอายุได้ 97 ปี (2019) ทั้งนี้รางวัลโนเบลจะไม่มอบให้แก่ผู้ที่เสียชีวิตไปแล้ว

ผู้ชนะเอาเงินรางวัลไปทำอะไรกันบ้าง

ที่มา https://www.bbc.com/thai/articles/c974exq13ejo

ภพพูด

วันศุกร์ที่ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2566